ThS. Lê Thị Bích Ngọc             
Giảng viên khoa Nhà nước và pháp luật

         Chỉ số xanh cấp tỉnh (gọi tắt là chỉ số PGI) là chỉ số lần đầu tiên được Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp với Cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID) công bố trong báo cáo chỉ số Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh năm 2022. Tuy là chỉ số mới xuất hiện nhưng nhận được rất nhiều sự quan tâm của cộng đồng doanh nghiệp và chính quyền địa phương. Trà Vinh là tỉnh dẫn đầu cả nước chỉ số Xanh cấp tỉnh, bài viết này sẽ góp thêm góc nhìn về chỉ số Xanh (PGI) và bàn thêm một số giải pháp để Trà Vinh giữ vững thứ hạng chỉ số Xanh.

         * Khái quát về Chỉ số Xanh cấp tỉnh (PGI)

         Chỉ số Xanh cấp tỉnh (gọi tắt là PGI) là bộ chỉ số đánh giá và xếp hạng địa phương thân thiện với môi trường dưới góc nhìn từ thực tiễn kinh doanh như mức độ ứng dụng công nghệ thân thiện môi trường của các doanh nghiệp tại địa phương, trình độ quản trị và ứng xử với môi trường của doanh nghiệp, mức độ quan tâm, sẵn sàng đầu tư về vấn đề môi trường của chính quyền địa phương và nhiều vấn đề môi trường quan trọng khác. Chỉ số Xanh được xây dựng nhằm cung cấp thông tin đầu tư vào phục vụ cho công tác hoạch định chính sách ở cả cấp trung ương và địa phương nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường đối với hoạt động sản xuất kinh doanh và tính bền vững của doanh nghiệp. Chỉ số PGI được đánh giá, xếp hạng dựa trên 4 chỉ số thành phần:

         - Chỉ số thành phần (1) Giảm thiểu ô nhiễm môi trường và tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu: phản ánh sự đánh giá của doanh nghiệp về các nỗ lực giảm thiểu ô nhiễm môi trường, giảm nhẹ tác động tiêu cực của thiên tai đối với doanh nghiệp của chính quyền tỉnh.

         - Chỉ số thành phần (2) Đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn môi trường tối thiểu: đo lường các nỗ lực của chính quyền tỉnh nhằm thúc đẩy các tiêu chuẩn an toàn môi trường thông qua ban hành các chính sách, quy định có chất lượng tốt, thực hiện công tác thanh tra kiểm tra môi trường hợp lý và thực thi pháp luật nghiêm túc đối với các trường hợp vi phạm.

          - Chỉ số thành phần (3) Vai trò của chính quyền cấp tỉnh trong việc thúc đẩy thực hành xanh: đo lường vai trò lãnh đạo của chính quyền tỉnh trên hai khía cạnh: mua sắm xanh và hướng dẫn, phổ biến về các quy định pháp luật môi trường có liên quan đến hoạt động của doanh nghiệp.

         - Chỉ số thành phần (4) Chính sách và dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp trong bảo vệ môi trường: đánh giá mức độ doanh nghiệp có thể tiếp cận, thụ hưởng các chính sách và chương trình hỗ trợ doanh nghiệp hướng đến các thực hành và kinh doanh xanh do chính quyền địa phương triển khai.

         * Thực trạng chỉ số Xanh của Trà Vinh

         Chỉ số PGI được công bố lần đầu tiên năm 2022, Trà Vinh dẫn đầu cả nước với 17,67 điểm. Ở chỉ số thành phần (1): Giảm thiểu ô nhiễm môi trường và tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu, điểm trung vị cả nước là 3,45, Trà Vinh đạt 6,41 điểm. Trà Vinh được đánh giá cao nhờ những nổ lực giảm thiểu ô nhiễm môi trường và tác động tiêu cực của biến đổi kí hậu (BĐKH) thông qua các chính sách ưu đãi, hỗ trợ đầu tư cho doanh nghiệp, chẳng hạn Dự án “Phát triển chuỗi giá trị nông nghiệp thông minh thích ứng BĐKH tại tỉnh Trà Vinh” góp phần giảm thiểu các tác động xấu về môi trường; chính sách ưu đãi, hỗ trợ đầu tư cho doanh nghiệp nhằm thúc đẩy sản xuất nông nghiệp theo hướng hữu cơ, phát triển công nghiệp chế biến theo quy trình sản xuất sạch và thúc đẩy năng lượng tái tạo; thông qua Dự án SME Trà Vinh uyển chuyển nguồn vốn ưu tiên cho các ý tưởng sản xuất, kinh doanh thân thiện với môi trường; tỉnh đẩy mạnh chỉ đạo phát huy hiệu quả hoạt động Dự án thích ứng BĐKH vùng ĐBSCL (AMD) với tổng kinh phí gần 24,8 triệu USD để xây dựng năng lực thích ứng và đầu tư sinh kế bền vững cho 30 xã thuộc 7 huyện trên địa bàn tỉnh; hoàn thành dự án Thiết lập hành lang bảo vệ bờ biển tỉnh Trà Vinh với mục tiêu bảo vệ hệ sinh thái, cảnh quan tự nhiên vùng bờ, giảm thiểu sạt lở bờ biển, ứng phó biến đổi khí hậu, nước biển dâng, đảm bảo quyền tiếp cận của người dân với biển; trong xúc tiến, thu hút và cấp phép đầu tư, tỉnh luôn quan tâm đến phát triển kinh tế gắn với bảo vệ môi trường, thích ứng với BĐKH, chọn lọc các dự án đầu tư thân thiện với môi trường điển hình như dự án Nhà máy hydro xanh Trà Vinh (xã Đông Hải, huyện Duyên Hải) của Công ty Cổ phần TGS Trà Vinh Green Hydrogen sản xuất hydro xanh từ nguồn năng lượng tái tạo đầu tiên được đầu tư tại Việt Nam.

         Đối với chỉ số thành phần (2): Đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn môi trường tối thiểu, Trà Vinh xếp hạng 9 cả nước, trong đó các chiều cạnh về: giải pháp phòng ngừa ô nhiễm môi trường của chính quyền tỉnh; chất lượng thực thi quy định pháp luật môi trường; xử lý, thu gom nước thải; xử lý, thu gom chất thải rắn Trà Vinh điều nằm trên điểm trung vị của cả nước. Đặc biệt có một số chiều cạnh đạt được kết quả nổi bật như: Trà Vinh là 01 trong 5 tỉnh được xếp loại tốt trong thực hiện bộ chỉ số đánh giá kết quả Bảo vệ môi trường của các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương tại Quyết định số 2692/QĐ-BTNMT, ngày 31/12/2021 của Bộ Tài nguyên môi trường về chỉ số nước thải đô thị được thu gom xử lý đạt quy chuẩn môi trường, chất thải nguy hại được xử lý đáp ứng yêu cầu môi trường, hộ được sử dụng nguồn nước hợp vệ sinh; năm 2022 tỉnh đã xử lý dứt điểm cơ sở gây ô nhiễm môi trường còn tồn đọng và đảm bảo không còn cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng; tỷ lệ thu gom, xử lý rác thải sinh hoạt trung bình toàn tỉnh năm 2023 tại khu vực đô thị đạt 99,7%, khu vực nông thôn đạt 83,25%.

         Với chỉ số thành phần (3): thúc đẩy thực hành xanh: điểm trung vị của chỉ số này là 4,09, Trà Vinh thấp hơn điểm trung vị. Trong chỉ số này, khi khảo sát doanh nghiệp về mức độ ưu tiên mua hàng hóa hoặc dịch vụ từ các doanh nghiệp có thực hành và quan điểm xanh/thân thiện với môi trường và mức độ sẵn sàng chấp nhận giá cao hơn khi mua hàng hóa hoặc dịch vụ từ các doanh nghiệp có thực hành và quan điểm xanh/thân thiện với môi trường của các cơ quan nhà nước tại tỉnh điều nhận được sự phản hồi tích cực, hơn 2/3 doanh nghiệp đánh giá cao sự nổ lực chuyển đổi sang kinh tế xanh của Trà Vinh. Ở chiều cạnh tỷ lệ doanh nghiệp đã được chính quyền địa phương hướng dẫn, phổ biến các nội dung liên quan đến quy định pháp luật môi trường và các biện pháp bảo vệ môi trường, có 43,2% doanh nghiệp đánh giá tỉnh đã có nhiều nỗ lực phối hợp các sở ban ngành để tăng cường nhận thức của doanh nghiệp về bảo vệ môi trường, hiểu biết về quy định pháp luật và các thực hành bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, lĩnh vực được hướng dẫn hạn chế, chủ yếu tập trung vào hướng dẫn doanh nghiệp về sử dụng nước tiết kiệm và hạn chế ô nhiễm nguồn nước; chỉ 5,1% doanh nghiệp cho biết đã được chính quyền địa phương phổ biến về đầu tư vào quản lý chất thải rắn; về sản xuất năng lượng tái tạo (5,4%), tái trồng rừng (6%) và sử dụng năng lượng tái tạo (8,6%); nhận thức về tính cấp thiết của việc bảo vệ môi trường đang có sự chuyển biến tích cực, tỷ lệ chi ngân sách cho hoạt động bảo vệ môi trường ngày càng nhận được sự quan tâm, nhưng mức chi ngân sách còn thấp (khoảng 1,8% so với các lĩnh vực khác).

         Khi xem xét chỉ số thành phần (4): chính sách và dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp trong bảo vệ môi trường, qua khảo sát doanh nghiệp điểm trung vị của chỉ số này rất thấp chỉ 1,93 điểm, cao nhất chỉ 2,59 điểm. Đối với Trà Vinh điểm của chỉ số này chỉ cao hơn trung vị 0,02 điểm. Ở chiều cạnh cảm nhận của doanh nghiệp về mức độ sẵn có và thuận lợi trong tiếp cận các chính sách khuyến khích, hỗ trợ doanh nghiệp thực hành kinh doanh xanh: còn khá hạn chế, các thủ tục để doanh nghiệp có thể thụ hưởng hỗ trợ từ chương trình vẫn chưa mấy thuận lợi, đặc biệt là chương trình hỗ trợ về tăng khả năng chống chịu với thiên tai và về tái trồng rừng có tỷ lệ doanh nghiệp thụ hưởng thấp nhất. Với chiều cạnh mức độ sẵn có các dịch vụ tư vấn và đào tạo do chính quyền địa phương cung cấp để hỗ trợ hoạt động môi trường của doanh nghiệp: còn rất hạn chế, nhất là dịch vụ đào tạo về cải thiện hoạt động môi trường, kết quả cho thấy dịch vụ này gần như không được cung cấp trên thực tế.

         * Một số giải pháp cơ bản duy trì chỉ số Xanh ở Trà Vinh

         Chỉ số PGI lần đầu tiên đưa vào khảo sát và nhận được rất nhiều sự quan tâm của cộng đồng doanh nghiệp, chính quyền địa phương, nhưng nhìn chung PGI của cả nước điểm trung vị chưa cao. Trà Vinh tuy dẫn đầu cả nước về Chỉ số Xanh, nhưng điểm số giữa các chỉ số thành phần còn nhiều khoảng cách, trong đó có những chỉ số thành phần thấp hơn điểm trung vị cả nước, trong thời gian tới, để giữ vững và nâng cao thứ hạng Chỉ số Xanh ở Trà Vinh cần tập trung thực hiện một số giải pháp sau:

         Một là, đa dạng hình thức phổ biến, tuyên truyền để nâng cao nhận thức của các cấp, các ngành, người dân, doanh nghiệp về ý nghĩa của Chỉ số xanh trong nổ lực cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, phát triển kinh tế bền vững của Trà Vinh trong thời gian tới; tích cực tuyên truyền, làm rõ các nội dung quy định trong luật Bảo vệ môi trường, tập trung phổ biến, hướng dẫn vào các lĩnh vực mới nhưng đang dẫn đầu xu hướng chuyển đổi sang kinh tế xanh như sản xuất và sử dụng năng lượng tái tạo, thực hành sản xuất xanh, tiêu dùng xanh…; chia sẽ các mô hình hay, dễ ứng dụng, ít tốn kém trong xử lý các vấn đề về môi trường, trong chuyển đổi mô hình tăng trưởng kinh tế.

         Hai là, đẩy mạnh cải cách, đơn giản hóa thủ tục hành chính để doanh nghiệp, người dân dễ dàng tiếp cận và thụ hưởng các chương trình, chính sách, dịch vụ hỗ trợ của địa phương trong bảo vệ môi trường, thực hành xanh; đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ trong giải quyết thủ tục hành chính nhằm tiết kiệm thời gian, chi phí cơ hội và tăng hiệu quả tiếp cận chính sách về môi trường của doanh nghiệp, người dân.

         Ba là, đa dạng hóa nguồn lực vốn hỗ trợ doanh nghiệp trong chuyển đổi phương thức sản xuất sang hướng an toàn, tiết kiệm, ít gây ô nhiễm môi trường, ưu tiên nguồn vốn cho các doanh nghiệp tiên phong chuyển đổi sang xản xuất xanh. Cách thức huy động vốn cần thực hiện đa kênh: ngân sách của Trung ương, địa phương, đóng góp của doanh nghiệp, người dân, các tổ chức chính trị - xã hội, nguồn quỹ của các tổ chức nước ngoài trong thực hiện các chương trình, dự án thích ứng với biến đổi khí hậu.

         Năm là, phát huy vai trò nêu gương, nâng cao nhận thức, hành động mạnh mẽ trong thúc đẩy thực hành xanh của chính quyền địa phương, các cấp, các ngành, cán bộ, công chức, viên chức, đảng viên; nhất quán quan điểm xem kinh tế - xã hội là vấn đề trung tâm trong phát triển, không hi sinh môi trường để đổi lấy tăng trưởng kinh tế, ưu tiên lựa chọn các dự án xanh, ít tác động xấu đến môi trường, giảm thiểu biến đổi khí hậu.

         Sáu là, tăng cường kiểm tra, giám sát việc thực hiện pháp luật về bảo vệ môi trường đối với các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, nhất là các dự án trọng điểm có nguồn phát thải lớn; xử lý nghiêm các hành vi vi phạm quy định về môi trường trong sản xuất, kinh doanh; biểu dương các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân điển hình, tiên phong thực hiện tốt trách nhiệm bảo vệ môi trường, ứng dụng sản xuất an toàn, thân thiện với môi trường, ít phát thải khí nhà kính; động viên, khen thưởng, khuyến khích, tạo điều kiện ứng dụng nhanh các sáng kiến, phát kiến mới, ý tưởng khởi nghiệp sáng tạo bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu.

         Bảy là, tăng cường sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền địa phương, các cấp, các ngành, doanh nghiệp và các cơ sở giáo dục – đào tạo, nhất là trường Đại học Trà Vinh trong đào tạo nguồn nhân lực xanh phục vụ cho quá trình chuyển đổi sang kinh tế xanh trên địa bàn tỉnh. Ưu tiên nhất hiện nay là tập trung đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ, công chức làm công tác tư vấn, hỗ trợ hoạt động môi trường cho doanh nghiệp, người dân, đây sẽ là nguồn nhân lực được trang bị đầy đủ kiến thức, giải pháp sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả để hỗ trợ doanh nghiệp triển khai chính sách và giải pháp tiết kiệm năng lượng tại doanh nghiệp, góp phần vào các mục tiêu chung của quốc gia trong sử dụng hiệu quả nguồn năng lượng, bảo đảm an ninh năng lượng, đặc biệt là phát triển kinh tế bền vững ở tỉnh.

         Trong bối cảnh biến đổi khí hậu đang gây tác động đến nhiều địa phương, việc áp dụng Chỉ số xanh cấp tỉnh (PGI) song song Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển của các doanh nghiệp và nền kinh tế. Đối với Trà Vinh, chỉ số PGI góp phần đánh giá và xếp hạng chất lượng môi trường, mức độ ứng dụng công nghệ, sẵn sàng đầu tư về môi trường của các doanh nghiệp qua đó hỗ trợ sàng lọc các dự án đầu tư xanh, hướng đến từng bước chuyển đổi sang kinh tế xanh phù hợp với xu thế phát triển hiện nay.

         TÀI LIỆU THAM KHẢO

          1. VCCI, USAID (2022): Báo cáo chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của Việt Nam, tại trang web https://pcivietnam.vn/uploads//VN-Bao-cao-dai-PCI/Bao-cao-PCI-2022.pdf.

          2. Báo Trà Vinh (2023): Trà Vinh đứng đầu chỉ số Xanh cấp tỉnh, tại trang web https://www.baotravinh.vn/thoi-su/tra-vinh-dung-dau-chi-so-xanh-cap-tinh-27980.html.

         3. Cổng thông tin điện tử tỉnh Trà Vinh (2023): Trà Vinh tập trung thực hiện nhiều giải pháp duy trì, giữ vững Chỉ số Xanh, tại trang web https://travinh.gov.vn/1426/37932/65202/693641/cai-cach-hanh-chinh/tra-vinh-tap-trung-thuc-hien-nhieu-giai-phap-duy-tri-giu-vung-chi-so-xanh.

         4. Tạp chí điện tử Tài nguyên và môi trường (2023): Trà Vinh: Giữ vững danh hiệu đứng đầu cả nước về Chỉ số Xanh môi trường, tại trang web https://tainguyenvamoitruong.vn/tra-vinh-giu-vung-danh-hieu-dung-dau-ca-nuoc-ve-chi-so-xanh-moi-truong-cid112337.html.